Philotheos

Verae Theologiae Finis Ultimus Seu Particularis

Finis philosophiæ fuit a primis temporibus definire homini finem vitæ suæ, atque modum quo conversationem sua informet, ut secundum hunc summum finem vivere. Propter hanc quæstionem necessario oriuntur quæstiones bonorum et malorum, relationes inter eos, et media, quibus determinari possit bonorum cognitio. Necessario quoque constanter quæstio orta est de complexione hominis cum diis (Rom. I; Augustinus, De Civ. Dei, VIII.1); vel, ut aliter ponatur, quomodo actus divinarum vel semidivinarum humani beatitudini (εὐδαιμονίᾳ) referant et quomodo homo se in luce huius scientiæ gerere debeat.

De finibus bonorum et malorum percontando inseruit Cicero cum tribus primariis philosophicis scholis ætatis suæ disputationem. Sua sententia definitionis summi finis in lib. I cap. XII ponitur ut “ipsum nullam ad aliam rem, ad id autem res referuntur”. Quoad contentum, finis ultimi comprehensio sua est “iucunde vivere”.¹ In hac consideratione prosequitur Aristotelem, qui concludit omnium rerum causam esse Deum. Ultimus igitur finis omnium rerum in creatione est, secundum rationem Aristotelis, impletionem propositi Dei in creando.

Thesis

Cum Aristotele non possumus non consentire. Licet enim omnium rerum causa finalis sit ipse Deus, nihilominus tamen discernere fines particulares aliorum nos illuminare potest, sicut se referunt ad generalissimam et nobilissimam causam finalem. Homo enim duplex finem ultimum habet—“Deum glorificare, eodemque frui in æternum”—ut dictum est.² Cum theologia ipsa finem singularem vel distinctum ultimum habeat, decernimus hunc finem esse communicationem (immanentization) effectuum Visionis Beatificæ, atque id fieri in illis qui in vitali cum Christo unione sunt. Ad hanc conclusionem confirmandam, elementa constituentia definientur, earumque relatio ut dictum probatur.

Explicatio

Quid Sit Finis Ultimus?

Finis autem uniuscuiusque rei est ad quem actus eius ordinantur; ultimus finis est ad quem ultimo ordinantur omnes actus, etiam si alii fines immediate a re particulari sint. Arboris enim naturalis finis est plurium arborum productio. Maiorem tamen causam arboris existentiæ agnoscimus ut Salvator noster in uno suspendatur; et generalius cum Psalmista, ut pars operum Dei, “confiteantur tibi, Domine” (Ps 144,10).

Propter quod sæpe dictum est quod finis theologiæ, inquantum est res creata, est gloria Dei. Exempli gratia, Herman Bavinck: “The aim of theology, after all, can be no other than that the rational creature know God, and knowing him, glorify God (Prov 16.4, Rom 11.36, 1 Cor 8:6, Col 3:17)”.³ Hoc modo trivialiter verum est, quia omnia creantur ad glorificandum Deum, et Deum glorificabunt (Col 1,15). Sed diligenter loquendo, dicimus non esse quod res creatæ Deum active et directe glorificant: iterum considera exemplum (inanimatæ) arboris. Sed ad implendum ordinationis Dei, quæ Deus fecit a Deo ad seipsum glorificandum usantur. Distinctus igitur finis theologiæ terminat ante “Deum glorificandum”, etiam si adeptionem sui finis consequitur, scilicet Deum glorificantem. Quod ad ipsam theologiam, vel ad quamlibet aliam rem creatam, identicus est consequi vel finem suum distinctum vel finem communem glorificandi Deum. Distinctio revera adest in definitione a Bavinck scripta.⁴ Et ad hunc finem pertinet hæc quæstio.

Quid Sit Theologia?

Quod ad verbum “theologiæ” attinet, solet, ut Iunius, Quenstedt, Van Mastricht, Scotus, Billuart, et Herve, afferre amplam definitionem Augustini “de divinitate ratio[nem] sive sermo[nem]” (De Civ. Dei, VIII.1). Et hoc modo theologia invenitur esse sermo divinarum rerum, sive ipsius Dei, sive aliorum ad ipsum (ST I, q.1, a.7, ad.2).

Altius huius definitionis consideratio multos induxit theologos Reformationis ætatis,⁵ ut ad ulteriorem distinctionem inter theologiam propriam Deo ipsi constituerent, esse ipsius essentiæ, αρχέτυπος vel πρωτότυπος, et emanationem illius theologiæ, quatenus a rebus creatis comprehendi potest, έκτυπος. Archetypos⁶ enim ad proprium Dei sermonem de divinitate refertur, scilicet communicatio intratrinitaria æterna, quæ omni sensu perfecta est. Dei accommodativa theologia respectu creaturarum in imago Dei attamen est “velut expressam quamdam ac potius adumbratam formalis illius Theologiæ divina et essentialis imaginem”.⁷

Sed hæ duæ theologiæ nostræ actuali cognitioni, prout hodie est, opponi debent. Cum Herve nunc theologiæ munus assumimus ut inventio “scientia[e] e revelatione” esse;⁸ theologia ectypos virtualiter in revelatione obstringitur et theologi munus est eam detegere. Nostra ergo theologia cognitio ex hac revelatione est. Sic ektypos theologia ipsa est quoddam specimen (licet per accommodationem) theologicæ forma, et nostra theologia ab ea distinguenda.⁹ Sic categorizari possumus archetypos, ektypos (efficienter theologia beatorum seu visionis), et theologia viatorum.

Hæc autem divisio incompleta est, non considerata causa formalis theologiæ ektypos sicut constructio theorica. In æterno enim nulla talis theologia fuit, cum omnes Substantiæ in Deitate archetypos haberent. Causam igitur generationis accommodatæ theologiæ ad hominem in imago Dei, qua non divinum, centraliter invenitur in unio naturarum in Christo. Christus enim in natura humana non potuit idem habere scientiam et naturam divinam sine aliqua mutatione humanæ naturæ.¹⁰ Et quia mutatio et mixtio a Chalcedone excluduntur, theologia naturæ humanæ Christi theologia accommodata ac creata esse debet. Quenstedtius, Lutheranus, hoc rem utilem declarat, cum ob christologiam suam Iunio et Alstedio obiicit:

Ipsam vero infinitam et essentialem Dei sapientiam, humanitati Christi vere ac realiter esse communicatam, affirmamus.¹¹

Hæc ektypos theologia est quam Christus de Cælo Secum deduxit (Matth. XI, 27) et Ecclesiæ Suæ ministrat per Spiritum sicut exegentem Patrem (Joan. I, 18).

Modi Theologiæ

Quamvis hæc theologia sit una formaliter, nostra tamen praxis in genere esse potest. Categoria typica evangelica potest esse historica, biblica et systematica. Aliæ traditiones, etiam quatenus Reformati historici (exempli gratia, theses XVIII–XXX Quenstedtii), exactiores sunt. Communis collectio prima est positivorum (explicatio secundum principia auctoritativa) et systematica/scholastica (quæstiones aperiens et eas stricte dividens secundum regulas dialecticæ). Hæc respective appellare possumus theologiam rhetoricam et dialecticam.¹² Alia divisiones sunt possibilia.¹³

Hi autem modi solum ad theologorum modum suscipiendi munus theologicum valent, et unice ad theologiam viatorum pertinentes. Etsi eorum exsecutio quadam perceptione causæ finalis huius theologiæ inflectitur, non tamen est verum e converso, et sic modi inquisitionis theologicæ finem theologiæ non tangunt.

Classificatio Theologiæ

Magnum momentum ad intelligendum propositi theologiæ est quærere ubi in classificatione Aristotelicæ artis seu scientiæ (Metaphysica), practica seu speculativa (Metaphysica, Ethica Nicomachea), et cætera, sedet. Licet nonnulli ob rationes intellegendas eiusmodi quæstiones detrectandi occasionem habuerint,¹⁴ haud iniuria est cogitationem suam cum aliorum expressione propter claritatem propriæ expressionis adalligere.

Has definitiones quidam posuerunt, sicut Aristoteles tradit, theologiam videri debere scientiam (Thomas, ST I-I, q.1, a.2; Scotus, Ordinatio Pr-IV, q.1.), alii omnes intellectuales virtutes (van Mastricht, 1.1.1.1.XLVI.1, Anglice p104–5). Utrum theologia speculativa (cuius finis primarius est inventio veritatum æternarum) sive practica (cuius finis ultimus recte vivendi est, Metaphysicæ lib. II) sit, divisa est opinio. Typice agnoscitur theologiam utriusque elementa continere: Turretinus theologicam “theoretico-practicam” nominat, (Institutio, I.1.7.VI, Anglice p21). Respectu nominis sui magni operis van Mastricht scienter dissentit theologiam theorico-practicam esse. Thomas primam præfert quia theologia divinas magis quam humanas res continet. Bonaventura præfert secundam, quia finis speculationis theologicæ necessarie mutationem in anima facit. Scotus potius ex technicis definitionibus Aristotelis argumentatur, theologiam obiective practicam esse. Van Mastricht late Scotum sequitur.¹⁵

Cognitio classificationis theologiæ, præsertim speculativæ versus practicam, directe causam ultimum theologiæ respicit. Pro certo habemus Bonaventuram et van Mastricht in hac quæstione veritati esse proximiores.

Theologia Lapsa

Adam cum perfecta humana natura creatus est. Facultates rationales perfecte erant functi ac desideria bene ordinata. Unde naturaliter quæritur, utrum Adam perfectam theologiam habuerit, vel in se per imaginem Dei, vel extrinsecus per Visionem Beatificam.

Quod hoc fieri non potuerit respectu pristinæ humanitatis Adam ex imagine Dei sola, ex consideratione Visionis Beatificæ probabitur, quia perfectissima theologia hoc idem in possessione habeat quam Visio Beatifica. Imo utrum in Adam aliqua scientia affirmativa Dei per naturam fuerit, incertum est. Hoc punctum Bavinck in disputatione de scientia innata tangit, sed neutro modo declarat (II.70). Thomas enim intellectum hominis vocat “tabula rasa” (ST I, q.79, a.2; Aristotelis, De Anima, III.430a), quæ intellectus est pura potentia nascendo. Hoc autem æqualiter de Adam, sicut et de quolibet alio homine.

Inspecta perfectione facultatum Adam, ratiocinatio Thomæ videtur (ST I q. 94, a. 1, co.), quod Adam ipsam Visionem Beatificam in Paradiso sentire non potuit, adamantina (ignosce mihi) est. Essentiæ divinæ visionem experta, fons omnis pulchritudinis ac beatitudinis, et ab eo postea aversus, profecto crassam imperfectionem in suis facultatibus, quas nondum habebat, requireret. Si Adam theologiam Christi non habuit, progressus in theologia et scientia Dei erat adhuc exigentia Adam.

Sed post Lapsum, turbatæ sunt omnes humanæ facultates, cum humana natura incorrupta discordantes. Ergo nobis non solum debemus visionem Dei, sed naturam incorruptam accipere visionem istam. Attamen in præsentibus rerum tantum notamus nullum huius disputationis requirere finem theologiæ pro Adam diversum esse a fine theologiæ pro nobis; fundamentum autem præbet distinctionis visionis et naturæ in hoc tentamine habitam.

Quid Sit Visio Beatifica?

Visio Beatifica est ultimus status beatitudinis hominis per immediatam visionem divinæ, tantus capax est. Eius nucleum et nomen invenit in sexta beatitudine Matthæi. In Matt. V,8 discimus qui “beati mundo corde” sunt, sine ultra enuntiationem, “ipsi Deum videbunt”. Simplex consideratio essentiæ Dei, spiritus purissimus (Ioh. IV,24, LBCF 2,1), necnon præsens status sanctorum glorificatorum, revelabit hunc “videns” corporalem non posse. Qui tamen corporum suorum resurrectionem exspectantes, etiam nunc, sine oculis tamen corporalibus, recte delectans esse in Beatifica Visione in sua plenitudine considerari debent. Videre ergo debet esse visio intellectualis (ST, Suppl., q. 91, a. 1).

Hæc igitur visio intellectualis est ipse Deus, sine mediante, directe se suæ creaturæ revelans. Hæc sane est intentio Pauli, qui scribit, 1 Cor XIII,12, “Videmus nunc per speculum in ænigmate: tunc autem facie ad faciem”.¹⁶ In theologico paradigma, quod in hoc tentamine usurpatum est, patefacit hanc communicationem divinæ, tamquam ectypos Dei theologiam, identificari cum Beatifica Visione, id est, ea quæ in Beatifica Visione communicatur perfecta theologia Christi est ad restauratam humanam naturam.

Quia Visio Beatifica tamen eventus futuri est, ipsa perspicue inaccessibilis est peregrinanti theologo. Facultatem tamen retinemus in hac vita ex parte videndi Deum mediatum per effectus Dei, atque hæc potest adhuc præbere ektypos theologiam occasionem operandi in Sancto, in quanto nostra theologia in ektypos theologiam conans est. Ita, dum ipsam Visionem Beatificam nullo modo adhuc accedere possumus, eius effectus saltem ex parte possumus:

According to Anselm, human beings will be perfectly aligned with the being of God when the saints enter his light and see him in glory. Earthly contemplation of God (contemplatio Dei) is, therefore, a provisional or initial way of seeing God (visio Dei). (Boersma, Seeing God, p24)

Nempe hæc contemplatio Dei a theologia agitatur, ut satis demonstratum est in Anselmi Proslogion.

Quid Sint Visionis Beatificæ Effectus?

Coniunctio verborum Iesu in sexta Beatitudine et Ioannis Apostoli in prima eius epistula est lucida et exegeticum fundamentum efformare debet cuiuslibet effectuum Beatificæ Visionis. Nam in illo discimus eos esse qui visuri sunt “mundo corde”, καθαροὶ τῇ καρδίᾳ, sed in hoc discimus quid hæc visio Christi “sicuti est” efficiat, et quid præparati nostri ad hoc esse debent:

Scimus quoniam cum apparuerit, similes ei erimus: quoniam (ὅτι) videbimus eum sicuti est. Et omnis qui habet hanc spem in eo, sanctificat se (ἁγνίζει ἑαυτὸν), sicut et ille sanctus est.

Et ideo illam naturæ nostræ maculam a nobis exterminare conamur, et unionem quam habemus cum Christo per fidem acutius percipere. Si enim seminarium non perficitur, non dignum est tale divinum semen recipere. Sed hæc purificatio est prior quam receptio visionis Christi in sua plenitudine. In nosmet purificando—proprie ad nos quærentes purificationem a Deo—ad illam ultimam Christi glorificati visionem paramus (vide etiam II Cor. IV, 5–6).

Hæc visio est quæ nos (nota ordinem causalem per conjunctionem “ὅτι” in secundo versu supra) tandem “similis ei” facit. Ideo, secundum Bonaventuram, visio Christi, quam in hoc opusculo cum ektypos theologia identificatam habemus, datur ut in re aliquid efficiat: factus omnibus modis sicut Christus futurus.

Ideo idealis ac magis effecta puritas nos ad Christi visionem recipiendam præparat, et hæc visio Christi nos ut similes Christo transformat. Præterea, visio quam accipimus, quia theologia humanæ naturæ Christi sit, est participatio in revelatione patris in persona Christi, et sic nostra participatio ipsa est participatio in divinitate quantum possibile est homine. Calvinus:

Notemus ergo hunc esse evangelii finem, ut aliquando conformes Deo reddamur: id vero est quasi deificari, ut ita loquamur. (ad II Pet. I,4)

Turretinus:

quodammodo transformandi sumus per Naturæ divinæ participationem (20.VIII.8.XV, Anglice p611–612, in internexo latine)

Chenu quoque: “In truth, theology is a participation in God’s own knowledge of himself: Quædam impressio divinæ scientiæ (ST Ia, q.1, a.3)” (p24).

Magni interest ut hæc divinationis ratio secundum humanam naturam sit, ac nullo sensu cogitari debet de litterali “deum factum”, ut interdum est interpretatum. Quamvis interdum per se transmutativa consideretur, æstimatio Rowan Williams Orientalis Theosis consentit etiam Orientalis notio doctrinæ patristicæ non esse “dehumanizing” vel “decreation of the human agent”, (Williams, R., Looking East in Winter, p4). Terminus enim aptus ad exprimendam veritatem 1 Ioannis 3 est “Christificatio” (Cooper, J. Christification).

Nunc considerabo relationes inter elementa et demonstrabo hanc puritatem in Sancto per unionem ontologicam cum Christo evenire. Hæc unio nos tantum erigit, quantum habiles ad Deum videndum effici sicuti est. Hanc divini visionem demonstrabo complere hanc potentiam, atque nos in illum æternum sermonem de divinitate Dei efficere.

Possibilitas Veræ Theologiæ

Vidimus quod præexigitur ad visionem Dei: purificatio creaturæ (Matth. VI, 8; I Io. 3, 3; etc.). Nec mirum est quod in universa Sacra Scriptura frequentatur thema purificationis (leges cæremoniales, metaphoræ expolitionis, ignis, lucis etc., aspectus visionis Filii Hominis in Apoc. I). Sed quomodo peccati Adam hereditas hanc purificationem accipit? Patet autem solutio, naturam eius restituenda esse ad puritatem humanæ naturæ, tamquam Deus ab initio fecit, quam Adam primo habuit, quamque Christus ipse in principio suæ missionis assumpsit. Unde Christus in sua persona in Incarnatione, incorruptam, quamvis proprie et vere, humanam naturam sibi assumit, divinæque naturæ coniungit. Hæc unio naturarum archetypus sic fit nostræ ectypalis unionis cum divina.¹⁷ Hæc unio est quid “Christ has accomplished \ldots between God and man through his incarnation and consequently brings humanity into the life of God” (Cooper, Union, p34). Tametsi typicæ huius doctrinæ expositiones unionem inter Deum et hominem universaliter reddunt, nihil tamen ei inhærens est, quominus Calvinistica particularitas ingrediatur, et hæc quidem cum these nostra egregie congruit. Humanitas in vitam Dei introducta illa humanitas est quæ ad illum finem vocatur, qui non est nisi electus Dei (Rom. 8, 29).

Ad confirmationem, hoc etiam in Traditione videri potest. Puta Boersma de theologia Symeonis Novi Theologi (949–1022) iudicium de Visione Beatifica quod “[b]y sharing [participatio] in Christ’s resurrection and seeing [visio] His divinity, we ourselves come to participate in the divine nature”. (Boersma, Seeing, p173). Sic Symeon tropum visionis unionis in duas partes tenet: participatio et visio. Similem sententiam Symeon ipse in Discourses suis scribit, Christum:

unites Himself to our souls and raises them up, though they were undoubtedly dead, and then grants to him who has thus been raised with Christ that he may see the glory of His mystical resurrection (13.2). (Boersma, 173)

Resurrectionis Christi gloria, quæ nihil aliud est quam gloria Dei prædicata (set forth), iis solis accessibilis est, qui in unione mystica cum Christo sunt. Similia habentur apud Gregorium Nyssenum. Etsi nonnihil differt conceptio eius Beatificæ Visionis quam communis in Occidentis cogitatione, Gregorius æternam inducit in cotidianam pietatem inquisitionem, extollens puritatem exigentiam quæ sæpe promissiones visionis in Novo Testamento comitatur. Sic Deum videre possumus etiam ante eschaton, sed solum quærendo puritatem et restitutionem illius originalis imaginis Dei in homine (“archetypus” eius).

Saint Gregory explains that the visio Dei also becomes a reality when we wash away the accumulated filth of sin “by scrupulous living” (143.11–12) or when, as a whetstone strips off rust from iron, our heart recovers its original likeness to its archetype (143.13–20). (Boersma, p80)

Ita, licet nostra cum Christo unio perfecte etiam nunc efficiatur, experientia ac appropriatio huius unionis tamen res progressiva peregrinantibus est: “there is a connection between growth in sanctification and a fuller experience of the unio mystica” (Cooper, p173). Hoc certius Dei cognitionem per contemplationem verbi sui et operum revelatam obtinemus—theologia viatorum—quæ nos sanctificat per vitam nostram terrenam, donec perveniamus ad ultimam plenam formam visionis huius et sanctificatam perfectionem in patria consequendam.

Finis Veræ Theologiæ

Quod ad præsentem nostram theologiam attinet, etiam in designatione “theologia viatorum” exstat principium implicitum, iter cum destinatione in mente suscipi. Etenim viatorum theologia finis proximus est ektypos theologia, cum ipsa sit cui nostra theologia conformare quærit. Si autem finis minoris est adeptio maioris rei, et ipsum maius habet finem extra se, dicendum est, ultimum finem minoris nihil aliud esse quam adeptio finis maioris. Quoad maiorem, quia effectus receptionis ektypos theologiæ est deificatio, talis patet finis eius. Hoc pariter convenienter ad theologiam archetypos applicatur.

In placente harmonia igitur cum unitate theologiæ, omnes tres formas invenimus eundem finem esse participes: deificationem. Beata enim Trinitas, hæc est æterna communicatio deitatis in perfecta beatitudine; Beatificata enim hæc participatio est huius cælestis beatitudinis quam maxime naturaliter possibilis; et nobis in terrestri peregrinatione nostra, etsi nondum ipsam Visionem Beatificam possidemus, renovamur tamen de die in diem post coeleste archetypum dum in munere theologico proficimus. Sic theologiæ ultimus seu distinctus finis nihil aliud est quam introductio in præsentem illius deificæ (deificatory) realitatis, quam supra diximus uti communicationem effectuum Beatificationis Visionis.

Conclusio

Ad Beatificam Visionem recipiendam, puritas ab omni inquinamento exigitur in subiecto. Hæc puritas sola gratia datur per unionem ontologicam cum Christo secundum archetypum unionis divinarum et humanarum naturarum in Salvatore. Hæc puritas perfecte effecta, ektypos theologia Christi statim perfecte in Beatifica Visione communicatur, finem suum ultimum adimplens, fidelem in Dei vitam inducens. Nostra præsens theologia idem “attingere” (reaching after) hos effectus est, agnoscens angustias corruptionis eorum plenam perfectionem impedire ante translationem animæ in cælos.